Temmuz'un ilk haftası Moskova'daki meslektaşlar ile buluşmam, görüşmeleri kaçınılmaz olarak Amerika'da tutuklanan 10 Rus ajanına getirdi.

Bazı aşinalıkların işaret ettiği üzere, Moskova'daki meslektaşlar herhangi bir think-tank (düşünce kuruluşu) analistinin yapacağından farklı hiç birşey yapmamışlardı. İşaret etmem gerekir ki politika uzmanları ve akademisyenler genellikle kendi isimlerini kullanır ve aktivitelerini gizlemezler.

Önemli bir casus değiş-tokuşu organize ederek bu skandalı çözmek, Rus liderlere eski güzel günlerdeki süper-güç paritesini hissettirecek. Belkide tüm bu serüvenin üstüne harcanan paraya değer kılacak.

10 Rusun derin bir örtü altında ABD'de yaşıyor olduğunun ve gerçek bir değere sahip hiç birşey başaramadıklarına dair açıklamalar eski günlerin düşünce şekline, Soğuk Savaş alışkanlıklarına ve Rusya'nın savunma kabiliyetinin yeniden canlandırılması için sarfedilen eforlara vurgu yapıyor.

Ancak tüm bu hesaplar can alıcı bir noktayı ıskalıyor: Paranın ve kabiliyetin israfı Rusya'nın global sahnede yapabildiklerinin düsturudur ve yeni birşey değildir. Rusya, sonunda rüşvetçi görevlilerin cebini boylayan büyük miktarları, prestij peşinde mütemadiyen har vurup harman savurur.

SSCB dönemindeki uzay programı başlıca örnektir. Sovyet kozmonotlarının hakim olduğu bilimsel ve askeri uzay araştırmalarına paralel olarak, SSCB, kardeş sosyalistlerin temsilcilerini yörüngeye fırlatmak amacında bir programa sahipti. Eğer yabancı yoldaşların SSCB'nin olağan bilimsel uçuşlarında yer almalarına müsade edilseydi, bu program çok daha ucuza mal olabilirdi. Aksine, tüm bu kardeş yolcularla ilgili çalışma kendine ait bir bütçe ile ayrı bir şekilde işletildi. Bu uçuşlar, ciddi işbirliği çalışmalarına bağlanacak para ve olanakların israf edildiği, salt propagandadan ibaretti. Programı yürüten insanlar katılımcıları toplamak için yurtdışı seyahatleri yapıyordu ve bu insanların bütçeleri oldukça kabarıktı.

Sovyet israfinin diğer bir önemli örneği, Amerika ile yapılan resmi kültür-değişim programlarıydı. Amerikalı şahin kesimler, Sovyetler Birliği'nin Amerika'daki son gelişmeleri öğrenmeleri için bilimadamları ve mühendisler yolladığı bu değişim programlarını devamlı surette eleştirirlerdi. Diğer yandan, Amerikalılar, SSCB'nin gizemli konularını çalışmaları için tarihçiler ve literatür uzmanları yollardı.

Bu değişim programını Sovyet tarafında yöneten Sovyet Yüksek Öğretim Bakanlığı'nın, değişim programı kontenjanlarını para karşılığı sattığı Amerikalılar tarafından ögrenilince, Sovyetlerin dikkatli bir espiyonaj programı yürütme nosyonunun altı oyulmuş oldu. Bu, katılım göstermek isteyenlerin kariyerist gayelerinin bir kanıtından çok ABD'de satın alınan VCR (video kayıt cihazı) ve blue jean-lerin yurt içinde satışından elde edilecek ciddi bir gelir kaynağını yansıtıyordu.

Post-Sovyet Rusya biraz daha fazlasını başardı. Haziran sonunda Vedomosti'de yayınlanan bir makale, Rusya'nin Vancouver'da kazandığı her bir Olimpik madalyanın ortalama 350 milyon rubleye yada 11,5 milyon dolara mal olduğunu anlatıyor.

Rus yetkililerin para çalma ve israf yöntemlerinin listesi sonsuz gibi görünüyor. Gazprom'un üretim maliyetleri, tüm karşılaştırılabilir dünya şirketlerinin maliyetlerini geçiyor. Araç yolu inşaası, Rusya'da düşük kalitesi ve olağan üstü maliyeti ile meşhur. Rusya, toplam nüfusa oranla dünyadaki herhangi bir ülkeden daha fazla insanını yüksek öğretim kurumlarına kabul ediyor olmasına rağmen, enerji sektörü dışında Rusya işgücü üretkenliği, çok daha düşük eğitim seviyesine sahip ülkelerinkine eşit. Geçtiğimiz on yılda eğitim ve bilime harcanan büyük maliyetler çok az bir görünür sonuç getirdi.

İsraf edilen fonların ve bu fonların zayıf geri dönüşü dikkate alındığında, Rus dış istihbarat servisinin, tomar tomar para alan ama cezai kovuşturma gerektiren hiç birşey beceremeyen bir grup "uykucu ajan"i görevlendirmesi şaşırtıcı olmamalı. Aktif istihabarat faaliyeti delillerinin sunulmasından çok, tüm bu serüven, tanıdık acı dolu bir hikayeye benziyor: yetkililer bir kıdem programı için yüksek miktarlarda parayı, en düşük sorumluluk ile kullanıyor.

İronik olarak, program, açığa çıkmasıyla birlikte sponsorlarının en çılgın rüyalarından daha ötede bir fayda sağlamış olabilir: Rusya tekrar bir elit istihbarat imparatorluğuna benziyor. Amerikalıların masum insanların hapiste yatmasını görmekten hoşlanmaması, İgor Sutiagin gibi masum Rus tutukluların sırf değişim için suç ikrarina ve hiç birşey beceremese de gerçekten suçlu olan ahali ile "casus" değişimine sebep oldu.

Harley BALZER, 11 Temmuz 2010 – New York Times

Harley Balzer, Georgetown Üniversitesi'nde yönetim ve uluslararası ilişkiler profesörüdür.

Çeviri: Shumaf Sencer