KUZEY KAFKASYA CUMHURİYETİNİN OLUŞUMU VE YAŞAMASINDA ADİGELER ABHAZLAR VE KARAÇAY-BALKARLILAR – 2 (Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti Işığında Kafkasya’nın Bugünü Konferansı , 6 Mayıs 2007 Sefer E. Berzeg)

Yeni hükümet Merkez İcra Komitesi’nin üyelerinden Adige hukukçu Pşimaho Kotse(Kosok) tarafından kuruldu. Çermoy da hükümet tarafında Paris barış konferansında ülkenin haklarını ve bağımsızlığını savunmak üzere oluşturulan bir kurulun başında olarak Avrupa’ya gönderildi. 1919-1920 yılları boyunca Avrupa ülkelerinde bu konuda büyük gayretler sarfeden bu kurulun üyeleri, ülkelerinin önce General Denikin’in Beyaz Gönüllü Ordusu, sonra da Sovyet Kızıl Ordusu tarafından işgal edilmesi nedeniyle bir daha ülkelerine dönemediler. Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti’nin bağımsızlık döneminin ilk devlet ve hükümet başkanı Abdülmecit Tapa Çermoy, 28 ağustos 1937’de, sürgünde yaşadığı İsviçre’nin Lozan kentinde öldü.

 

Kuzey Kafkasya(Kafkasya Dağlıları Birliği) Cumhuriyeti’nin bağımsızlık dönemindeki ikinci devlet ve hükümet başkanı Pşimaho Kotse’ dir (Kosok, 1887-1962). Bir Adige olan Kotse Pşimaho, Nalçik yöresinin Babugoy köyünde doğdu. At yetiştiriciliğiyle uğraşan varlıklı bir ailenin çocuğuydu. Petersburg’da hukuk fakültesini bitiren Kuban bölgesindeki Yekaterinodar (Krasnodar) kentine yerleşti ve orada avukatlık yaptı. İşlerinin çoğu, ülkeye yerleştirilmiş bulunan Rus-Kazak kolonilerinin yasadışı davranışlarını protesto eden yerli Çerkes halkıyla Çarlık yönetimi arasında toprak anlaşmazlıkları yüzünden doğan hukuk ve ceza davalarıyla ilgiliydi. Bu arada halkının ulusal ve toplumsal sorunlarıyla da yakından ilgileniyor, bu konuda gazetelerde yazılar yazıyordu. ” Kabardey yöresindeki arazi anlaşmazlıkları” ndan sonra (1909), ”Terek ve Kuban bölgeleri Müslümanlarını manevi ve dini gereksinimleri ” (1910), ”Dağlı kadınlarının savuması ” (1910), ” Kabardey yöresinde halk eğitimin durumu” (1910), ” Çerkesler ve askerlik yükümlülüğü ” (1910) , ”Müslüman gerçeği sınırların ötesinde değil ” (1913) vb. bu yazılarından bazılarıdır. Pşimaho Kotse, 1910 yılında Yekaterinodar’ da, Türkiye’de sürgünde yaşamakta olan Kafkasyalıların da etkisi ve doğrudan katılımıyla oluşturulan ilk “ Çerkes Yardımlaşma Derneği ” nin de kurucuları ve aktif çalışanları arasındaydı. Şubat 1917 devrimi sonrasında da Kafkasyalıların özgürleşme, kendine dönüş ve devletleşme çabaları içinde çok aktif bir şekilde yer aldı. Kuban bölgesinde Adigeler – Karaçaylılar – Abazalar – Nogaylar vd. yerli halkların temsilcilerini bünyesinde toplayan “Dağlı İcra Komitesi”nin (Yerel Hükümet) oluşturulmasına katkıda bunduktan sonra, Terek Bölgesine giderek Viladikafkas ve Nalçik yörelerinde de aynı yönde çalışmalar yaptı.”Kafkasya Dağlıları Birliği”nin merkez icra komitesinde aktif görevler yüklendi. Ekim 1917 de Merkezi Rusya’da Bolşeviklerin bir hükümet darbesiyle iktidarı ele geçirmelerinden sonra, başlayan iç savaşı önlemek için Kuzey Kafkasyalılarında katılımıyla oluşturulan geçici “Terek-Dağıstan Hükümeti ve Güneydoğu Birliği” nin de aktif eylemcilerinden biriydi. Aralık 1918’de, Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti Hükümet Başkanı Abdülmecid Çermoy’ un istifası üzerine Cumhuriyet Birlik Sovyeti (Parlemento) tarafında yeni hükümeti kurmakla görevlendirildi. Bu görevi, cumhuriyetin hem Kızılları hem de General Denikin’ in Beyaz Gönüllü Ordusu’ nun saldırı ve provokasyonlarıyla bunaldığı çok ağır bir dönemde, istifasını verdiği 12 Mayıs 1919’a kadar sürdü. Ülkenin Kızılordu tarafından bütünüyle işgalinden sonra Kafkasya’nın birçok aydın insanı gibi o da yurdunu terk ederek önce Gürcistan’a, sonra da Türkiye’ye göç etmek zorunda kaldı. 8 Ocak 1962’de İstanbul’da öldü ve eski bir devlet başkanı olarak askeri bir törenle Feriköy Mezarlığı’na defnedildi.

 

Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti Parlementosu’nun işgalci Beyaz Gönüllü Ordu’nun saldırıları sonucu dağıtılmasından önceki son hükümet başkanı Dağıstanlı bir Lak(GaziKumuk) olan General Mikail Halil’dir (1866-1936). İmam Şamil’in Naiplerinden Gazi Kumuklu Muhammed’in oğludur. Şubat 1917 devriminden sonra Kafkasya’ya döndü ve Tuğgeneral olması nedeniyle Dağıstan Halk Kongresi tarafından “Dağıstan Milli Komitesi”nin (Yerel Hükümet) askeri bölüm başkanlığına atandı. Kuzey Kafkasya’nın devletleşme ve özgürleşme çabalarına katıldı. Rusya’da Bolşeviklerin iktidarı ele geçirmeleri ve Kafkasya’ya da sızmaya başlamalarından sonra (Ekim 1917) Dağıstan ve Azerbaycan’da onlara karşı yürütülen askeri eylemlerde rol aldı(Mart-Nisan 1918). Bölgede Bolşeviklerin inisiyatifi ele geçirmesi üzerine, yardım aramak üzere Türkiye’ye gönderilen Kuzey Kafkasya Kuruluna katıldı(Haziran 1918). Dağıstan bölgesinin tekrar milli hükümetin eline geçmesinden sonra oluşturulan ikinci parlamentoda (Birlik Sovyeti) Dağıstan bölgesi temsilcileri arasında yer aldı. General Denikin komutasındaki Beyaz Gönüllü Ordu birliklerinin ülke topraklarını işgale başlaması ve Pşimaho Kotse(Kosok) başkanlığındaki hükümetin istifası üzerine pek te istememesine karşın parlamento tarafından yeni hükümeti kurmakla görevlendirildi(22 Mayıs 1919). Başbakanlık, Savuma ve İçişleri bakanlığı görevlerini de geçici olarak kendisini yüklendiği kabinesini daha tam oluşturamadan, Gönüllü Ordu’ya mensup askeri birliklerin Şamilkala (Bugünkü Mahaçkala) ve Derbent’i de işgal etmeleri üzerine, bir varlık gösteremeyerek teslimiyet yoluna gitti. Gönüllü Ordu tarafından verilen ültimatoma boyun eğerek Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti parlamentosunu kapattı ve Gönüllü Ordu rejiminin “Dağıstan Bölgesi Yöneticiliği” görevini kabul etti. Kızılordu’nun bütün ülkeyi işgalinden sonra oda Türkiye’ye  göçetmek zorunda kaldı. Sonraları T.C. hükümetince kendisine İstanbul’da ev tahsis edildi emekli maaşı bağlandı. 26 Temmuz 1936’da İstanbul’da öldü ve selefi olan Pşimaho Kotse’nin de yattığı Feriköy Mezarlığına defnedildi.

 

Kuzey Kafkasya halkının özgürlük ve bağımsızlık mücadelesi, parlamento ve hükümetin tasfiye edilmesinden sonra da, önce Beyaz Gönüllü Ordu’ya sonra da Sovyet Kızıl Ordu’suna karşı halk ayaklanmaları şeklinde ve Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti’nin yedi yıldızlı bayrağı altında sürdürüldü. Görüldüğü üzere, Mart 1917’den Mayıs 1919’a kadar olan kısa ama yoğun ve zorlu olaylarla dolu dönemde, Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti’nin Merkez İcra Komitesi (Hükümeti)’nin başında sırayla bir Balkarlı, bir Çeçen, bir Adige ve bir Gazikumuklu görev yapmıştır.

 

Hükümette de parlamento üyeleri arasında da Kafkasya’nın hemen tüm halklarından insanlar bulunmakta, ya da bulunmayabilmektedir. Çünkü o dönemde kimse bu kişilerin alt etnik kimliklerini ön plana çıkarmamış, onların Kafkaslı(“dağlı”) kimliğine sahip bulunmaları, kişisel-toplumsal nitelikleri ve ülkeye olan hizmetleri önemli görülmüştür.

 

Örneğin Kuzey Kafkasya’nın birleşme ve devletleşme çabalarında önemli bir aşamayı oluşturan “Kafkasya dağlı halklarını” birinci kongresinde (Mayıs 1917) temsilcisi bulunmayan hiçbir Kafkas halkı ve bölgesi yoktur. Kuban ve Karadeniz Bölgesi Adigelere, bu toplantıda kendi bölgesel örgütleri olan “Kuban Dağlıları İcra Komitesi” tarafından gönderilen bir kurulla temsil edilmişler ve Kafkasya Dağlıları Birliği’ne katılmışlardır. Kuban’lı temsilcilerin içinde İcra Komitesi Başkanı Sultan Şakhim Girey, Murat Hatığoğ, Hamit Trakho, Aydemir Namitok, Seferbiy Siyukh gibi aydınlar bulunuyordu. Oluşturulan merkez komitesi Kuban-Karadeniz Bölgesi Adige ve Abazalarının temsilcisi olarak Sultan Kaaplangirey seçilmişti. Yedek üyeler Nurbey ve Eldar Yaşba idi. Aynı komitede (yani Kuzey Kafkasya Dağlıları Hükümeti’nde) Kubanlı Karaçayların temsilcisi Halit Hacıerken (Erkenlanı Hacı Halit) idi. Karaçaylı yedek üyeler ise Şahim Ali (Aliylanı Şahim) ile Abdul Hubiy (Hubiylanı Abdul) idiler. Karaçaylılarla aynı etnik grubu oluşturmakta olan Malkarlar ise, Merkez İcra Komitesi’nde eski geçici komite başkanı olan Basiyat Şahan tarafından temsil ediliyorlardı. Onun yedekleri ise bir demiryolu mühendisi olan Muhamet Mulla ile Pyatigorsk’ta subay olarak görevli bulunup İbrahim Urusbiy idi. Terek Bölgesi’nde yaşayan Adigelerin (Kabardeyler) Merkez İcra Komitesi’ndeki temsilciliğini Pşimaho Kotse getirilmişti. Yedek üyelikleri Vladikafkas’lı avukat Tavsultan Şakman ile Nalçik Sorgu Yargıcı Guzeyir Sohk yapıyordu. Hükümette Abhazya Yöresi’nin ilk temsilcisi eğitimci Simon Basarya, daha sonra onun yerine geçecek olan yedek üye Simon Aşkhatsava idi.

 

Bu toplantıda kabul edilen anayasaya göre Kafkas Dağlıları Birliği’nin organları temsilciler kongresi ve Merkez İcra Komitesi’nden (Hükümet) oluşuyordu. Bu komitede Dağıstan halkları 6, Terek Bölgesi (Çeçen, İnguş, Kabardey(Adige), Balkar, Oset) halkları 6, Kuban-Karadeniz Bölgesi (Adigeler, Abazalar ve Karaçaylılar) 2, Zakatal Yöresi 1, Abhazya Yöresi 1, Stavropol Bölgesi Nogay ve Türkmenleri 1 üyeyle temsil ediliyordu. Merkezi Komite (Hükümet) 17 üyeden oluşuyordu. Dağıstan Bölge İcra Komitesi, Terek Bölge İcra Komitesi (Dağlı Fraksiyonu), Kuban Bölgesi Dağlı Komitesi, Milli Komiteler, Yöre ve Kent Komiteleri de Merkez İcra Komitesi’nin yerel organlarıydılar.

Bir cevap yazın